To ty jesteś

„Spisane będą czyny i rozmowy”.
Czesław Miłosz

1.

Wspomnieniami jesień się zaczyna: Uczyliśmy się
w zamku — takim renesansowym małym Wawelu
z aulą w Sali Rycerskiej, z krużgankami, dziedzińcem,
komnatami, gdzie — kominki, krzesła, stoliki, tablice
i nasze lekcje. Przed czterdziestu laty
odpowiedzieliśmy na większość zadanych nam tu
pytań i każde ze swoim zbiorem niewiadomych, od
których głowa mała, więc puchła, oddaliliśmy się stąd.

2.

W tych tu murach jeszcze na początku naszej tu
nauki minął nam pamiętny marzec pamiętnego
roku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego.

Kiedy to staliśmy na żwirowym podłożu dziedzińca,
bo nas tu spędzono i kazano potępić, ale
nikt nie śpieszył, by podnosić
rękę — a profesor stał obok — on bardzo był poczciwiec
i pachniał ślicznie, i chemicznie bardzo — był
dosyć nieduży, więc wyrywał się i
prawie ze stawów wyrwał sobie ramię, by mu było
widać jego rękę — że On — że ją podnosi, ale widać
uznał, że nie dość ją widać — toteż w górę raz, drugi
podskoczył — aż — aż
— aż żwir mu pod butami strasznie zaświergotał.

3. 

A z tyłu głowy drugi, co jak mól albo rzep, albo upiór
dzienny[1] oraz, zwłaszcza, nocny — dusiołek w środku
młodych piersi doskwierał nam strasznie, gdyż wiernie
i bieżąco służył historii wyrokom, w związku z czym
węszył, kto tam szaga[2] prawą, czyli — na przykład idzie
— szedł na księdza, by szagało się lewą posłusznie
donosił i doniósł, by władza
jedynie słuszna słusznie — słuszne środki przedsięwzięła.
I władza jedynie słuszna, która słusznie słuszne środki

co rusz
przedsiębrała — słusznie słuszne środki przedsięwzięła.

4. 

Bo nasza historia to jest Historii tylko jedna lecz
dwustronna karta – tchórzostwa i odwagi.

Odwagi — wtedy
— jak kartka z szkolnego zeszytu — wydartej ze strachu.

5.

Do dziś tu jest zamek, a w zamku nasze lekcje zdają
się trwać, choć jesteśmy już po godzinach — zeszliśmy
na dół do restauracji Kacper Suski — my tu już weseli,
nawet wesolutcy, bo przecież po szkole i jeszcze przy.

Choć już po herbacie. Prawie. Już. Już. Lecz wielu
brakuje. Wagarują.

Chociaż na wagary wcale iść nie chcieli. Zmusiło
ich życie.

Bo życie to
jest uroczystość, którą — jak my dzisiaj — obchodzi
się do czasu wesoło i od czasu smętnie. To jest
impreza, gdzie tak
do końca nie porządzisz — choćbyś i miał za co.

Więc ta uroczystość — jak umie — jakoś się — jakoś
cię obchodzi — jakoś się obejdzie — z czasem

tylko smakiem.

6.

Nad nami mury zamku się piętrzą, ale i za nami
niejedne już — i przed nami na szczęście ciągle
zda się wiele.
Wiele. No i beton mur też — na mur beton — czeka.

Lecz, póki co — we wnętrzu, na ścianach – obrazy
Maryli. Maki czerwone jak te z piosenki, co
z polskiej wzrosły krwi — na łące rozkwitłe — nie
w pąkach. W pąkach były białe róże, które
zakwitały w innej piosence — a on, co też był w tej
piosence, nie wracał i potem nie wrócił.
Myśmy tu wrócili — choć nie wszyscy. Życie.

Życie ma swoje wymagania i ma swoich
ulubieńców, jak swych wybrańców mieli
reżimu okrutni bogowie — o których
uczono nas — jakby to byli święci. Działo się to
w zamkowych komnatach — przerobionych
na sale szkoły nowej doby — dla potrzeb
nowego człowieka, którym myśmy być;
albo: nie być — mieli.

Z powyższego wywodzą się dzisiejsi bogowie
i oni mają swoich wybrańców – bursztynowych
golden chłopców. A kiedyś byli malowani.

7.

Więc tutaj wzrastaliśmy pod okiem czujnych
czujników — czajników — służących rewolucji,
prekursorów mobbingu, co bez przerwy i ze sobą
nawzajem się żarli, wśród których i ludzkie,
i niesłużalcze, i proroka oko — podbite solidnymi
jak kufajka sobolami strachu — się trafiało, ale
był to — przeważnie ukradkiem — tylko
przejaw, co za tym idzie — rzadki i gasnący szybko.

Więc obchodzimy tu właśnie naszą uro-czystość.
Nasze lecie, nasz czas, któremu mimo wszystko
jesteśmy wdzięczni. Czujemy się wolni, jakbyśmy
dopiero co uszli z życiem z piekielnej lekcji

belfra okrutnego czasu.

Dziś ten — jaki by
nie był — letni czas musi ustąpić miejsca jesiennej
coraz dotkliwiej uwierającej nas porze.

Dopada — każdego, każdą na swój własny sposób
— kosmiczna przestrzeń i jej zmarszczki — grymas
różnicy czasu

— a także — co nie jest sprzecznością — losu
dobrotliwy łagodny uśmiech

różnicy wieku i różnicy czasów.

8.

Wspomnieniami jesień się zaczyna: To ty. To
ty jesteś ta dziewczyna. Nie musisz
nic mówić. Widzę przecież teraz twój jasny
uśmiech. Trochę uszykowany na
okoliczność uroczystości, ale przez to tym bardziej
prawdziwy — i twe oczy. Twoich
oczu nigdy takich nie widziałem — te
oczy po czterdziestu latach
wędrówki przez pustynne morze
lśnią nieziemsko — z wysokości blasku.

W oczach tego uśmiechu widzę
obiecaną mi ziemię. I chce się
jak z pokładu okrętu Rycerzy
Kolumba zawołać
albo — zaszeptać — ziemia — Ziemia — ziemia.

9.

Ale. Wtedy. W ów czas to spojrzenie byłoby
równie głębokie i ten uśmiech równie pełny
gdyby nie rechot, który zamiast czystego
ojczystego młodzieńczego uśmiechu i śmiechu
w tych murach wywoływali z nas nasi przy
należni do
tych swoich czasów wasale rewolucji.

Do dziś, jak w piosence z wtedy: Gorzko,
gorzko nam. Życie było, minęło

albo jeszcze minie. Sfrustrowani i smutni
tragarze rewolucji odeszli. Odchodzą.

Idziemy za nimi.
Ale. Broń Boże — żeby nie ich śladem.

10.

Wyszedłem
z Bożą pomocą z głębokiej ciemnej doliny — prosto
na swoją wymarzoną Szklaną Górę. Mam
nadzieję, że i ty wyszłaś, i wy
wyszliście. Nauczyłem się mówić własnymi
słowami, w moim ojczystym języku. Mam
nadzieję, że i wy się nauczyliście. Odzyskałem
uśmiech i wzrok.
Mam nadzieję, że i wy odzyskaliście.

Do szczęścia już nawet nie brakuje mi tamtych
lat, które nie wrócą.

Jako i ja do nich nie wrócę.

11.

Epilog, który napisało życie: Kiedyśmy w Suchej Beskidzkiej w czterdziestolecie matury w restauracji „Kacper Suski” — w podziemiach zamku, w którym przed laty mieściło się nasze liceum, się spotkali, ktoś przyniósł wiadomość, że znajdujący się na tutejszym cmentarzu grób, w którym nasi profesorstwo Czuprysiowie leżeli, jest odnowiony, ale widnieje na nim tylko imię i nazwisko żony, natomiast nazwisko Dziadka Czuprysia znikło, jak i on sam, gdyż okazało się, że miejsca dla niego w tym grobie nie ma i nie może być. Dziadka powszechnieśmy lubili, zwłaszcza chemiczne antytalenty, dla których miał ciepłą wyrozumiałość. — Ja, panie, myślałem, panie, żeś ty gramotny, a ty żeś, panie, zupełnie nic niegramotny — mawiał i stawiał trójkę. Ale. On to w czasie pamiętnego na zamkowym dziedzińcu spędu w celu potępienia studenckich protestów w marcu 1968 roku (ponieważ pilnował porządku i stał z tyłu, a był mizernego wzrostu) rękę gwałtownie niemal aż ze stawu w górę wyrywał i aż podskakiwał, aby ci tam na przedzie widzieli, że potępia. On to swojej klasie na godzinie wychowawczej urządził głośną awanturę z powodu, iż dowiedział się, że niektórzy jego uczniowie idą na księży, czyli do seminarium duchownego. Awantura ta mogła być spowodowana zawezwaniem do UB (tzw. Urzędu Bezpieczeństwa) oraz groźbami, jakie tam mógł usłyszeć — co do tego jednak pewności nie ma. Ale. Chociażby. Czy to go tłumaczy, czy tłumaczy reakcję aż tak „zaangażowaną”? Chce się wierzyć, że pewien wpływ — jeżeli w ogóle, to niewielki — na jego zachowanie mogło mieć też i to, iż — nieraz na lekcjach chemii — deklarował się jako osoba zdecydowanie niewierząca. Tym niemniej na co dzień człowiekiem był cichym, serdecznym i bardzo przystępnym. Zatem, kiedyśmy się spotkali, potrzebna kwota została zebrana, niedługo potem wolne miejsce obok grobu, w którym Dziadek przedtem z żoną leżał, wykupione, jego szczątki w tym nowym miejscu złożone, nagrobek postawiony, imię i nazwisko profesora Mariana Czuprysia na nim wykute. Zatem.

Przechodniu, który w tym okrutnym czasie może byłeś bohaterem, a może nie byłeś bohaterem, ale starałeś się godnie żyć i udało ci się godnie przeżyć; a także i ty, któremu nie udało się godnie przeżyć — powiedz potomnym, że tu leży człowiek, który mówił, że w Boga nie wierzy, który się bał i który, trzeba w to wierzyć, był dobry. Przechodniu.

Jeśli w Boga wierzysz, westchnij za jego duszę, jeśli nie wierzysz, także westchnij — jeśli czasów, które były, nie pamiętasz,

tym bardziej westchnij.

12.

Post Scriptum: Donosiciel wykazał się nadgorliwością, gdyż spośród trzech prześladowanych przez Urząd Bezpieczeństwa PRL kolegów tak naprawdę na księdza miał zamiar pójść i poszedł tylko jeden — Jurek Leśko. On później zostanie proboszczem, potem ze względu na stan zdrowia znajdzie swoje miejsce w Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Krakowie-Łagiewnikach, gdzie zorganizuje jedną z naszych rocznic matury, potem ulegnie poważnemu wypadkowi, ale wyjdzie z tego; po czym uda się do sanatorium, gdzie zarazi się covidem i z tego już nie wyjdzie. Pochowany zostanie w swojej rodzinnej parafii.

Drogi Jerzy, szepnij słówko za nami. Bardzo prosimy.

Sucha Beskidzka, zamek, 16 września 2012 — Kraków, 25 maja 2024

[1] Upiór dzienny, upiór nocny: terminy wówczas stosowane w pralniach, w zależności czy pranie wykonywano podczas dziennej, czy nocnej zmiany.

[2] Szagać: (ros.) maszerować, nawiązanie do wiersza Wł. Majakowskiego Lewą marsz.