Większe i mniejsze żywoty polskie. 5

B. IRENA (zm. w 1941 roku). Powiadam sobie, że poezja może poczekać. Zarówno poezja ETD, jak i Ireny Wyczółkowskiej. Jej Ptaszysko pozostaje w moim posiadaniu. Podobnie jak ogromny, a nawet przeogromny tom wierszy Walerii Nahurskiej Świat w życiu i w bajce (Łódź 1937). O Nahurskiej zresztą niewiele wiem, choć opublikowała kilka książek. Mści się na mnie przeszłość, próżnowanie i leniuchowanie na lubelskiej („maryjnej”) polonistyce, zauważmy, że w latach osiemdziesiątych ignorowałem nie tylko Nahurskich, ale i Toporskich, skupiałem się wyłącznie na minimum, na niezbędnych podręcznikach.
Ze wspomnień sybiraczki Wandy Niezgody-Górskiej wybieram kolejny fragment, z jej relacji nie da się zrezygnować: „przednówek był ciężki, głód szalał. Samotna pani Irena B., żona majora, łowiła w stepie polne szczury, które potajemnie gotowała i zjadała. Zmarła w polu, a znalezione ciało pokryte było setkami wszy. Inne kobiety jakoś sobie radziły. Żona kapitana, pani Rogowska, z humorem mówiła, że władza radziecka głodem wyleczyła ją z wrzodów żołądka” (Karasu, 1941).
[12 IV 2024]

DUNIKOWSCY. Może uda mi się napisać cykl wierszy Pogrom ludności polskiej na Kresach Wschodnich po 17 września 1939 roku, zdaje się, że mam za sobą odpowiednie lektury. Byłoby wspaniale, gdyby (oprócz lektur) nawiedziło mnie natchnienie, bez natchnienia będę przecież dreptał w miejscu, uskuteczniał dyrdymałki o sybirakach Dmochowskich i Dunikowskich, Bublewiczach i Gulbinowiczach.
O Dunikowskich znajduję wzmiankę w Białej gamie Zofii Stanek, byłoby naprawdę wspaniale, gdybym, bazując na natchnieniu, wykorzystał m.in. świadectwo poetki i sybiraczki Stankówny, deportowanej ze Lwowa w 1951 roku.
[29 XI 2021]

KOŁPAK EDWARD (ur. w 1922 roku). Na długo pozostanie ze mną relacja Edwarda Kołpaka, aresztowanego 12 października 1940 roku we wsi koło Wormian. Państwo Kołpakowie przyjechali do kraju po wielu perypetiach (28 XII 1955), po perypetiach, które byłyby ozdobą niejednego wiersza i niejednej powieści: „23 IX 1951 r. urodził się nam syn (…). Na imię daliśmy mu Tadeusz, bo już straciłem nadzieję, że powrócę do Polski, myślałem, że zostanę na Syberii, a synowi będzie przypominało imię tego sławnego wielkiego Polaka, że on też jest Polakiem i może kiedyś będzie miał możliwość być w Polsce, i żeby to imię świadczyło, że płynie w nim prawdziwa polska krew”.
Na zesłaniu urodziła się również Anna Kołpak (15 IV 1954), siostra Tadeusza. Ale wyeksponujmy coś jeszcze: „W Kańsku wsiedliśmy do pociągu, tu zbierali się sami Polacy, już nam było weselej, bo słyszeliśmy polską mowę. Było nas jeden wagon. Gdy przyjechaliśmy do Krasnojarska, tam już było sformowanych 13 wagonów, a nasz był czternasty”.
Antonina i Edward Kołpakowie wydostali się z Troicka na Syberii. Trzeba dziś wspomnieć o tych wszystkich, którzy nie mieli szczęścia, jak na przykład Feliks Świerczek (1868-ok. 1942). Albo łagiernik Wiktor Prajs (1905-1947).
[2 III 2022]

SŁOWIKOWSCY. Rodzinę Tomasza Ostrowskiego deportowano z Łucka. Kazimierę Poznańską wraz z czterema synami deportowano z Wasilkowa. Rodzinę Zworskich zabrano z Augustowa. Nie wiem, skąd wywieziono studentkę Krystynę Słowikowską (urodziła się 17 kwietnia 1921 roku we Lwowie), państwa Wisieckich deportowano z Tarnopola, podobnie jak Marię Ostrowską z dziećmi.
Odkładam do jutra relacje naszych sybiraków (Pyszyńskich deportowano z Lebiediewa koło Mołodeczna), zwłaszcza że wracam do wspomnień Stanisława Mianowskiego: „W lipcu 1940 roku zostałem aresztowany i osadzony w więzieniu wojskowym w Kownie. Spotkałem tam znajomego studenta, który powiedział mi, że poprzedniej nocy z więzienia tego odszedł do Rosji transport oficerów, którzy zostali aresztowani w Wilnie. Należało spodziewać się, że gdy więzienie wypełni się ponownie, skompletowany będzie następny transport. Aresztowania w Wilnie trwały i wkrótce razem ze mną znalazło się wielu wilnian”.
Przedmowę do wspomnień Mianowskiego napisał Ziemowit Fedecki (Pamiętniki Pana Sędziego), przy dzisiejszej okazji rozmyślam z wdzięcznością o Fedeckim.
[31 VIII 2023]

ZDEBSKA (zm. w 1940 roku). Liczy się każda wzmianka o sybirakach: „nauczycielka o nazwisku Rodziewiczowa”. Zabezpieczam wzmiankę o Rodziewiczowej („jej imienia ani ja nie zapamiętałem, ani żadne z żyjącego dzisiaj rodzeństwa”), zabezpieczam również i przechowam informację o staruszce Zdebskiej, deportowanej spod Beresteczka (10 II 1940), dokładnie zaś z Łobaczówki: „Straszny lament wstrząsnął (…) Zdebską. Dokąd ją wiozą i po co? Czym ona zawiniła? Z Kresów była rodem i tu chciała złożyć swoje kości. A teraz, jak przestępca wepchnięty do bydlęcego wagonu, będzie wieziona gdzieś (…) na poniewierkę, na zatracenie…”.
I nieco późniejsza wiadomość. Bodaj z marca 1940 roku: „Rozpaczająca w wagonie przeczuwała swoją bliską śmierć. Nie omyliła się”.
[2 IV 2024]