Większe i mniejsze żywoty polskie. 1

DZIEDUSZYCKI JAN (1916-1995). Jeżeli kogoś rozczaruje Sybirska Odyseja Krystyny Lubienieckiej-Baraniak, niech sięgnie po Odwet Zbigniewa Lubienieckiego, jej brata. Jeżeli kogoś zawiedzie opowieść sybiraczki Wandy Smereczańskiej-Zienkiewicz, niech skupi się na opowieści Witolda Smereczańskiego, z całą pewnością relacje rodzeństwa Smereczańskich posiadają nie tylko swój ciężar, ale i swoją nieskłamaną wartość.
Uważam, że w naszym piśmiennictwie powinno znaleźć się miejsce m.in. dla Kazimiery Rafalskiej, dla jej świadectwa. I dla Jana Dzieduszyckiego, brata Katarzyny Herbertowej. Zechcę wrócić do wspomnień sybirackich Dzieduszyckiego, to była dla mnie naprawdę istotna książka, pal licho różne Wieczorne węże, w które obfituje współczesna poezja polska.
[7 X 2022]

JASTRZEMSKI ANTONI. Bez trudu napiszę tekst Sobolewscy w łagrach i na zesłaniu. Bez trudu i bez wysiłku. Przechowuję trzy świadectwa naszych sybiraków, trzy publikacje różnych Sobolewskich. Sądzę zresztą, że znajdą się kolejni Sobolewscy (oprócz Henryka Sobolewskiego, doktora Kazimierza Sobolewskiego i Narcyza Tadeusza Sobolewskiego), jeszcze inni Sobolewscy, którzy nie uniknęli wywózki w głąb ZSRR.
Większą trudność sprawi mi notatka o Antonim Jastrzemskim, zwolnionym z bałchaskiego łagru w 1956 roku. Wypatrzyłem o Jastrzemskim jedną wzmiankę, dwie wzmianki natomiast dotyczą pana Nowaczka (Henryk Sobolewski: „Między Akmoleńskiem i Karagandą zachorowałem. Trząsłem się z zimna i ciało miałem mokre od potu. Musiałem mieć wysoką temperaturę. Ojciec Albin, czyli ksiądz Janocha i kolega Nowaczek okrywali mnie swoimi waciakami. Marzyliśmy o ciepłych barakach i zaległych porcjach chleba”; XI 1948).
[24 VI 2023]

PIOTROWSCY. Jedno zdanie z Syberyjskich notatek Jadwigi Jeleńskiej-Mielżyńskiej, zaledwie jedno zdanie, choć Mielżyńską można cytować w nieskończoność: „Spośród wielu, wielu tysięcy Polaków, którzy po podpisaniu umowy Sikorskiego ze Stalinem chcieli się wydostać z Rosji razem z wychodzącym wojskiem polskim, uratował się procent tragicznie niski”.
Zachęcam do lektury Syberyjskich notatek, zwłaszcza że w poezji nic się nie dzieje (wiem, że ETD będzie protestował). Usiłowałem przekonać się do wierszy Zbigniewa Markowskiego, ale wybieram opowieść Mielżyńskiej, jej niezawodną rzeczowość i wiarygodność: „Delegatem w Guzarze był mecenas Piotrowski ze Słonimia, sympatyczny, kulturalny i uczynny, pomimo że schorowany po przebytych łagrach. Miałam być jego sekretarką z pensją i przywilejem stałej przepustki do surowo strzeżonego sztabu, gdzie mieściła się Delegatura. Po trzech dniach mojej pracy mecenas Piotrowski został wezwany na zjazd, z którego nigdy już nie wrócił. Władze sowieckie zaaresztowały wszystkich przybyłych na zjazd delegatów w liczbie 170. Mecenas Piotrowski nie wytrzymał tego powtórnego pobytu w więzieniu i umarł po paru tygodniach”.
[10 XII 2022]

RAPS. Deportowano zarówno Chałacińskich, jak i Hałacińskich, mógłbym więc przy odrobinie natchnienia przedstawić dłuższą opowieść pod tytułem Chałacińscy i Hałacińscy na zesłaniu. Ale to sprawa jutra, w dniu jutrzejszym zmobilizuję się dla każdej notatki, wyczaruję bez trudu każdą dyrdymałkę. Dziś zajrzyjmy do relacji Adama Cybańskiego, deportowanego do wschodniej Syberii („rejon Ałdan, Jakucka SRR”), prześladuje mnie pewna zapiska inżyniera Cybańskiego: „W czasie pobytu tam zmarło parę osób. Nazwisk podać nie mogę, gdyż nie jestem w stanie ich sobie przypomnieć. Jeden człowiek popełnił samobójstwo przez powieszenie się w tajdze. Był to drobny kupiec z okolicy Jarosławia nazwiskiem Raps, narodowości żydowskiej. Był to bardzo porządny człowiek, pozostawił po sobie żonę umysłowo chorą i troje sierot”.
[2 XII 2023]

SPROSKA ROZALIA (1866-1942). Na zesłaniu zmarli dwuletni Edward Sproski (15 II 1940) i trzyletnia Bronisława Sproska (26 XII 1940). Najprawdopodobniej ich babcią była Rozalia Sproska, córka Wojciecha, zmarła 1 maja 1942 roku. Nie wiem i pewnie nigdy się nie dowiem, skąd deportowano Sproskich. Albo Rombolskich.
Na tym samym cmentarzu w Majkainie zostali pochowani m.in. Stanisław Kulik (1939-1942), Cezaria Chmielewska (1861-1941), Franciszek Dusza (1905-1940), Cecylia Rombolska (1863-1944), a także Stanisław Chłapek (1846-1940). To jeden z najstarszych sybiraków, o którym dotychczas czytałem.
[25 XI 2023]