Większe i mniejsze żywoty polskie. 3

IGOŃ-GĄSIOROWSKI IGNACY (1915-1999). O wielu poetach i poetkach dowiaduję się z rodzinnych nekrologów. Albo ze wspomnień pośmiertnych, w których celuje Czesław Mirosław Szczepaniak, autor debiutanckiego tomu Mieliśmy białe ściany (Warszawa 1977).
Szczepaniakowi zawdzięczam pierwszą wiadomość o Wandzie Malinowskiej, ale nie tylko. Czesław Mirosław Szczepaniak opublikował m. in. wspomnienie o Igoniu-Gąsiorowskim, którym trzeba się koniecznie zainteresować, może w jego tekstach znajdę coś dla siebie. I w tekstach lwowianki Malinowskiej.
[5 VI 2021]

KOŚCIUCH-PODWYSOCKA WANDA (1925-2020). Gdzieś zapodziałem Wronie lądowisko Barbary Mazurkiewicz (1954-2021), zapewne książka lubaczowskiej poetki jest do odnalezienia w moich strasznie bałaganiarskich zbiorach. Trzeba się tylko ogarnąć.
Skoncentrujmy się wokół nekrologu sybiraczki Wandy Kościuch-Podwysockiej, zwłaszcza że dysponujemy informacjami, na których nam zależy: „Uczennica Gimnazjum Sióstr Nazaretanek w Wilnie, / absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie. / Wychowała się na Grodzieńszczyźnie, skąd wiosną 1940 roku została zesłana / wraz z matką i babką do Kazachstanu. Tam w maju 1943 roku, / jako 18-letnia dziewczyna, wstąpiła do 1 Dywizji Piechoty, / służyła w Batalionie Kobiecym im. Emilii Plater jako oficer i dowódca plutonu. / Przeszła szlak bojowy od Sielc nad Oką do Warszawy. / Długoletni pracownik ZOZ Warszawa Wola”.
Zależy nam na każdej informacji o sybirakach, choćby to była zaledwie wzmianka: „architekt, artysta malarz, sybirak. / Zmarł po ciężkiej chorobie 22 grudnia 2013 roku, / przeżywszy 81 lat” (Władysław Włodzimierz Gierasimienko).
[13 XII 2023]

KULESZA-GOZDAN FLORENTYNA PAULINA (1928-2021). Jedna z wielu, bardzo wielu niepoliczonych i niepoliczalnych sybiraczek. Obok Bohdanowiczów z Wilna i Mironowiczów z Hajnówki. I Dyckich z Lubaczowszczyzny.
Ale Anna Mironowicz zadbała o wspomnienia sybirackie, właśnie zasiadam do jej relacji, zniechęciwszy się po raz kolejny do wierszopisarstwa. Odpadłem nawet od poezji Zofii Stanek, choć to sybiraczka, którą podziwiam: „Byłam w niezwykle korzystnej sytuacji dzięki temu, że przyjechałam do Lwowa w 1941 roku z prowincji i cały czas byłam zajęta poza Lwowem. Jeździłam codziennie na wykłady do Dublan, a w 1949 dostałam posadę agronoma także poza Lwowem, wracając do miasta tylko na sobotę i niedzielę. W ten sposób nie znali mnie ani działacze, ani szpicle, a ja znałam tylko tych ludzi, którzy zbliżyli się do mnie po to, żeby pomóc tam, gdzie trzeba było pomóc”.
[1 III 2023]

MARCZAK-KASPROWICZOWA ANTONINA (1895-1945). Na poniewierkę, na pewną zgubę. Prześladuje mnie tytuł wspomnień sybiraka Józefa Anioła Do tajgi na zatracenie (Warszawa 2001), zwłaszcza kiedy czytam o deportowanych Tarnowskich ze Stanisławowa i Żochowskich z Kołomyi, Glijerach z Kowla i Tylkowskich z Pińska, Kostrowickich spod Lidy i Hirszach ze Lwowa: sędzia Stanisław Hirsz został „wywieziony do łagrów na północy Rosji, zmarł z wycieńczenia i głodu wracając z łagrów do rodziny w Kazachstanie”.
Pamiętam o tytułowym zatraceniu, kiedy czytam o deportowanych Kasprowiczach z Podrudzia i Sameckich z Delatyna: Rozalia Samecka „zmarła na Sybirze w grudniu 1941 r. z wycieńczenia”. Albo wzmianka o Antoninie Kasprowiczowej: „zmarła z wycieńczenia w Kazachstanie”.
[29 IX 2023]

WIDOMSKA-GOŁYGOWSKA CZESŁAWA (ur. w 1901 roku). Policjant Jan Gołygowski „przepadł bez wieści” po 28 września 1939 roku. Żonę Jana Gołygowskiego deportowano z Wilna wraz z czterema synami (Januszem, Henrykiem, Tadeuszem i Ireneuszem), wszyscy oni znaleźli się w Ałtajskim Kraju.
O Gołygowskich na pewno napiszę jakiś wiersz, lepszy lub gorszy, ale dziś skoncentrujmy się na wspomnieniu nauczycielki Marii Jurewicz: „Mnie wywieziono z transportem, który wyjechał z Baranowicz 4 marca 1941 r. Otrzymałam wyrok pięciu lat pracy w łagierach. Mężczyzn jechało tym transportem kilkuset, nas, kobiet tylko osiem. Czterech z nich nie spotkałam dotąd ani w Iranie, ani w Iraku. Są to: Janina Borejsza i Janina Jałyńska z miasteczka Weronowo, aresztowane za udział w organizacji i skazane na osiem lat pracy, Scholastyka Sznigiro z kolonii (…) w pow. lidzkim, aresztowana i skazana na osiem lat za ukrywanie osadnika w swoim domu i zabicie przez niego podczas ucieczki milicjanta, oraz Maria Kłódkowska z okolic Wilna, aresztowana za przekroczenie granicy i przenoszenie machorki”.
To już postanowione. Zasiadam do tekstu o Gołygowskich i Kłódkowskich. Ufam, że zdołam w poezji napomknąć m.in. o sybirakach Bednarczykach i Sołtysikach, Mordasewiczach i Stasiewiczach. Machorkę oczywiście przemilczę. Z pobudek patriotycznych.
[14 IX 2023]